YAZIM KURALLARI

YAZIM KURALLARI
-
DE’NİN YAZIMI
Hal eki olan "de" kelimeye bitişik yazılır. Özel isimlerin sonuna geldiğinde kesme işaretiyle ayrılır. Kendisinden önce gelen kelimenin son ünlüsüne göre büyük ünlü uyumuna uyar.
Ayakta durmaktan canım çıktı.
Otomobil bozulunca yolda kalmışlar.
Yurtta sulh cihanda sulh!
Dolabın anahtarı Ali'de olmalı.
Bağlaç olan "de" ayrı yazılır. Kendisinden önce gelen kelimenin son ünlüsüne göre büyük ünlü uyumuna uyar.
Onları da gördünüz mü?
Kerem de çalışmasını tamamlamış
BİTİŞİK YAZILAN KELİMELER
Dilimizde önemli bir yer tutan pekiştirme sıfatları, bitişik yazılır:
Apaçık, kapkara, kupkuru, sipsivri, sapasağlam, dümdüz ...
Birleşik kelime durumuna girmiş kelimeler bitişik yazılır:
Babayiğit, dedikodu, delikanlı, gecekondu, kabadayı, yelkovan ...
Ev, ocak ve yurt kelimeleriyle kurulan birleşik kelimeler ayrı yazılır:
Bakım evi, aş evi, radyo evi, sağlık ocağı, öğrenci yurdu, sağlık yurdu ...
Hane kelimesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır:
Pastahane, hastahane, yatakhane, yemekhane ...
Birleştirmede yer alan kelimeler eski anlamlarını koruyorlarsa bu tür birleşik kelimeler ayrı yazılır:
Kara yolu, gül suyu, kuru üzüm, ay tutulması, balık yumurtası, yıl sonu...
Yardımcı fiillerle yapılan birtakım birleşik fiiller ayrı yazılır:
Yardım etmek, yol olmak, göç etmek, hayret etmek, gelin olmak...
Dilimizdeki "af, his, ret, zan" gibi birtakım kelimeler "etmek, olmak, eylemek" yardımcı fiilleriyle birleşirken söylenişlerine uyularak yeni ses alırlar. Bu kelimeler bitişik yazılır:
af + etmek __ affetmek, His + etmek __ hissetmek ...
"Emir, hüküm, keşif, nakil, kayıp" gibi birtakım kelimeler "etmek, eylemek, olmak" yardımcı fiilleriyle birleşirken ikinci hecelerdeki ünlüleri düşürürler. Bu kelimelerle yapılan birleşik fiiller bitişik yazılır:
emir + etmek __ emretmek, kayıp + olmak __ kaybolmak ...
"-a, -e, -ı, -i, -u, -ü" ekleriyle yapılan birleşik fiiller bitişik yazılır:
Bakmak + kalmak __ bakakalmak
yapmak + bilmek __ yapabilmek ...
İki ya da daha çok kelimeden oluşan yerleşim merkezi adları bitişik yazılır:
Karaköy, Dörtyol, Gürgentepe, Tepeköy ...
Sıfat ya da isim tamlaması biçiminde oluşmuş ve bu şekilde kalıplaşmış yer adları ve dağ, deniz, ova adları bitişik yazılır:
Kızılırmak, Çukurova, Uludağ, Akdeniz, Ulukışla...
BÜYÜK HARFLERİN KULLANILDIĞI YERLER
Özel adlar büyük harfle yazılır: (yeryüzü, kişi, ülkeler, diller...)
Minik kedisine hep Pamuk diye seslenirdi...
Kurum ve kuruluş adlarını oluşturan kelimelerin ilk harfleri:
Devlet demir Yollarında ...
Milli Eğitim Bakanlığına yazılan ...
Dergi, kanun, eser, gazete, isimlerinin her kelimesi:
Tarihi Galata Köprüsünün ...
Birden çok kelimeden oluşan kişi, yer adlarının ilk harfleri:
Gazi Osman Paşa Mahalle sakinleri ...
Mahalle meydan, bulvar, cadde ve sokak adları:
Bu gün Akdeniz Caddesi'nde ...
Cümlelerin ilk kelimesi büyük yazılır. Nokta, soru, ünlem işaretlerinden sonra gelen her cümlenin ilk harfi:
Dışarı çıktı. Acaba paradan kıymetli olan neydi? Düşündü ama bulamadı.
Şiirde mısraların ilk kelimesi:
Söz ola kese savaşı,
Söz ola kestire başı,
Söz ola ağulu aşı,
Mektup başlıklarının ilk kelimesi:
Sevgili yeğenim.
Levha ve açıklama Yazılarının ilk harfi:
Giriş, Vezne, Müdür ...
İki noktadan sonra bir kimseden alınıp tırnak işareti içinde verdiğimiz sözlerin ilk kelimesinin ilk harfi:
O yıl soğuk ülkelerden gelen biri: "Ne olur beni geri götür." demiş.
Gazete ve dergi adlarının her kelimesi büyük harfle başlar:
Genç Kalemler, Resmi Gazete ...
Kitap adları ve yazı başlıklarının her kelimesi büyük harfle başlar. Başlıklarda geçen "ve, ile, ya, veya, ki" bağlaçlarıyla "mi" soru ekleri küçük harfle yazılır.
Bin Bir Gece Masalları, Ali Baba ve Kırk Haramiler...
İsimlerle birlikte kullanılan unvanların da baş harfleri:
Sayın Profesör, Bay Ahmet...
“ki” bağlacının yazımı
“ki” bağlacı kendinden önce gelen kelimeden daima ayrı yazılır. Bu bağlaç genel olarak iki cümleyi birbirine bağlamak için kullanır. En yaygın olanı, birinci cümlede öne sürülen yargıya ikinci cümlede bir açıklama yapılıyorsa buraya “ki” bağlacının girmesidir.
Derdini bana anlat ki sana yardımcı olayım.
İçeriye girdim ki bütün öğrenciler ayakta.
Not 1: “ki” bağlacı kendisi gibi şu bağlaçlar ile bitişik yazılır
Mademki,oysaki halbuki….
Not 2: “ki bağlacı bir fiilden sonra ayrı yazıldığı gibi , bir isimden sonra gelse de arı yazılır.
Gittim o şehre ki her şey değişmiş.
-“ki” ekinin yazımı:
İki şekilde yapılır:
Gösterme görevli “ki”
Evdeki hesap, yoldaki araba,kapıdaki nöbetçi….
İkincisi ise: Adın yerine kullanılıp ta ilgi zamiri olan “ki”
Bizimki yine geç geldi.
Çocuklarınki, seninkinden daha güzel.
Kesme işaretinin kullanımı:
-Özel isimlere eklenipte –gil anlamı veren –ler ekleri kesme işareti ile ayrılmaz.
Ahmetler bize gelecek.
Ayşe teyzelere gideceğiz.

-Özel isimlere eklenen yapım eklerinde de kesme işareti kullanılmaz.
Ankaralı, Atatürkçü, Kıbrıslı, İslamcı, Türklük Araplık
-Ancak aşağıda ki durumlarda kesme işareti kullanılır.
-özel isimlere getirilen isim durum ekleri ayrılır.
Türkiye’yi, Kıbrıs’ı Ankara’da TRT’de
-özel isimlere getirilen ile sözcüğü
Mine’yle Yunanistan’la
-özel isimlere getirilen ekfiiller
Şu karşıdan gelen Özlem’dir.
Bizi arayan Funda’ymış.
-özel isimlere getirilen –ler eki benzerlik anlamında ise ayrılır
Türkiye’nin Atatürk’lere ihtiyacı var.
-özel isimlere getirilen –daki –deki ekleri ayrılır.
Ege’deki, Ankara’daki
-Tarihlerin yazımı:
Belli bir tarihi gösteren gün ve ay adları her yerde büyük harf ile başlar.AAncak belli bir tarihi göstermeyen gün ve ay adları küçük harfle başlar.
O, Ekim 1900’de doğmuş.
Çocuk,13 Şubat 1883’de Fransa’da doğdu.
Onu bir ekim ayında tanımıştım.
BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU:
Türkçe bir sözcükte ilk hece kalın ünlü ise ondan sonraki ünlüler de kalın; ilk hece ince ünlü ise ondan sonraki ünlüler de ince olur.
Not 1: Türkçe de var olan bütün ekler büyük ünlü uyumuna uyar.Eklendiği sözcükteki ünlüler kalın ise o ekin ünlüleri de kalın olur.Tersi de geçerli.
Not 2: Büyük ünlü uyumuna uymayan ekler şunlardır:
-yor,-ken,-ki,-leyin,-mtırak.
KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU
Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde a,e,ı,i, düz ünlülerden bir ünlü var ise; ondan sonra gelen ünlüler de düz ünlü olur.
a,e,ı,i =a,e,ı,i,
Bir sözcüğün ilk ünlüsünde yuvarlak ünlülerden biri bulunuyorsa yani o,ö,u,ü; ikinci ve diğer hecelerde de yalnızca a,e,u,ü,’ den biri olur.
o,ö,u,ü, = a,e,u,ü

Hazırlayan
Soner UĞUR
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ÖĞRT.